Muhtemelen birçok piyasa balonunu duymuşsunuzdur bunlardan birisi de Ekonomi Dünyasının İlk Spekülatif Balonu: Lale Çılgınlığı olarak ün salmıştır. Yakın tarih boyunca sıklıkla oldular. Ama ilk balonu biliyor musunuz? Bu açıklamada, bugüne kadar bilinen en eski ve aynı zamanda en büyük ölçekli piyasa balonlarından biri olan Lale Çılgınlığı hakkında bilgi edineceksiniz.
Lale Çılgınlığı Nedir?
Lale çılgınlığı, tarihin en iyi bilinen spekülatif balonlarından biridir. 1634’te, lalelerin fiyatı, bir burun dalışı yapmadan ve Şubat 1637'de bir piyasa çöküşüyle sonuçlanmadan önce gerçek değerinin birçok katına çıktığında başlamıştır.
Dünyada kaydedilen ilk spekülatif balon olarak kabul edilen Lale çılgınlığı, bugüne kadar aşırı açgözlülük ve spekülasyon hakkında güçlü bir ders olmaya devam eder. Lale çılgınlığını anlamak için önce lalelerin 17. yüzyılda Avrupa'da nasıl lüks bir ticari ürün haline geldiğini öğrenmek gerekir.
Neden Laleler?
Laleler, Tian Shan sıradağlarında ortaya çıkmış ve on altıncı yüzyılın sonuna kadar Hollanda'ya gelmemiştir. Canlı renklere sahip taç yaprakları, laleleri o dönemde Avrupa'da bilinen herhangi bir çiçekten ayırdı ve onları hızla zenginler arasında modaya uygun bir ticaret eşyasına dönüştürmüştür.
Carolus Clusius, Hollanda'da lale yetiştiriciliğine öncülük eden botanikçi olarak bilinir. Laleye olan hayranlığı, onu pek çok nadir lale türüyle özel bir bahçe büyütmeye ve sonraki yıllarını 'lale kırılması' olarak adlandırılan gizemli fenomeni incelemeye ayırmaya yöneltmiştir.
Hollanda'daki ve Avrupa'nın geri kalanındaki insanlar hastalıklı lalelere, normal olanlara hayran olduklarından çok daha fazla takıntılı hale gelmişlerdir. Bu, fiyatlarını artırdı ve birçok Hollandalı botanikçi "çeşit" olarak bilinen yeni ve daha güzel laleler yetiştirmek için birbirleriyle rekabet etmiştir.
İlk başta, çeşitler yalnızca küçük bir botanik hobisi grubu arasında işlem görmüştür. Kısa süre sonra ticaret genişlemiş ve botanikçiler uzak diyarlardaki yabancılardan satın alma talepleri almaya başlamışlardır. Bu, lale komisyonculuğunu doğurmuş ve tüm lale ticareti sahnesi her zamankinden daha popüler hale gelmiştir.
Hollanda Altın Çağı
Lalelerin popülaritesine katkıda bulunan bir faktör, 1588 ile 1672 yılları arasında gerçekleşen Hollanda Altın Çağı'dır. Bu süre zarfında sanat, bilim ve ordu Hollanda'da gelişmiş ve ülke dünyanın en etkili ekonomilerinden biri olarak kabul edilmiştir. Lüks eşyalara sahip olarak sosyal statülerini kanıtlamak isteyen tüccarlar, zanaatkarlar ve tüccarlardan oluşan yeni zenginlerden oluşan bir grup ortaya çıkmıştır.
Lale İşi
Çok renkli yaprakların büyüleyici güzelliği ve bağımsız olarak zengin Hollandalı tüccarların yükselişi, laleleri modaya uygun bir ticari varlığa dönüştürmüştür. Sorun, lalelerin yıl boyunca yetiştirilememesidir.
Sadece birkaç haftalığına Nisan ve Mayıs ayları arasında çiçek açarlar ve ampullerin sökülüp başka bir yere taşınabileceği Haziran ve Eylül ayları arasında atıl faz gerçekleşir. Sonuç olarak, olay yerinde lale ticareti nadiren gerçekleşmiştir. İnsanlar laleleri yılın son aylarında satın almak için sözleşmeler imzalar, sonraki yaz aylarında toplardı. Gerçek işlemden önce lale sözleşmesi birçok kez el değiştirmiştir.
Lale Çılgınlığının Nedenleri
Şimdiye kadar, on yedinci yüzyılda Hollanda'da ve Avrupa'nın geri kalanında laleyi neyin modaya uygun bir ticari varlık haline getirdiği incelenmiştir. Ama aslında lale çılgınlığına neyin yol açtığı merak edilir. Ekonomi dünyasının ilk patlayan balonu olan lale çılgınlığının asıl nedenleri detaylı bir şekilde incelenmelidir.
Laleler popülerlik kazandıkça ve talep büyümüş ve spekülatörleri piyasaya girmiştir. İlk başta spekülasyon, lalelerin gerçekçi beklentileri ile mantıklı bir gelişme göstermiştir.
Kısa süre sonra, birçok alıcı fırsatı kaçırma korkusuyla devreye girince mesele kontrolden çıkmıştır. Bu, işlem hacimlerini arttırmış ve lalelerin fiyatını gerçek değerinin kat kat artmıştır. Bir noktada, insanlar 40 ampul için 100.000 florin ödemeye hazır hale gelmiş ve vasıflı bir işçinin yıllık maaşının 3 katını harcar durumda yer almışlardır.
Spekülasyon Dönemi
Lale sözleşmesi ticareti, satın alma sırasında insanlara hiç ampul almadığı için 'rüzgar sapı' olarak adlandırılmıştır. Bunun yerine, insanlar laleleri satın almak için sözleşmeler imzalamışlar ve sonra onları daha yüksek bir fiyata yeniden satmışlardır.
Kar durumu zirvedeyken, lale fiili işlemden önce on kez el değiştirmiştir. Abartılı beklentiler nedeniyle laleler Hollanda'da cin, ringa balığı ve peynirden sonra en çok ticareti yapılan dördüncü ürün olmuştur.
Lale Çılgınlığının Patlaması
1637'de hareketli lale piyasası sönmüştür. Alıcıların akılları başlarına gelmiş ve artık aşırı pahalı laleler için ödeme yapmak istemediklerine karar vermişlerdir. Talep düşmüş ve piyasa çökmüştür.
Kısmen yakın zamanda patlak veren veba salgını nedeniyle insanların lale toplamaya gelmeyi reddetmesi ve ardından Hollanda ve Avrupa'nın diğer bölgelerine yayılmasıyla başlamıştır. Spekülatif balon patlamıştır.
Pek çok insanın sahip oldukları laleler, onlar için ödediklerinin sadece küçük bir kısmı değerinde olduğu için öfkelenmiştir. Krizin ortasında, Hollanda Mahkemesi tüm lale anlaşmalarının dondurulmasına karar vermiştir. Bazı lale yetiştiricileri sonunda çabadan vazgeçip fiyatı alıcıların gerçekten satın alabileceği seviyeye indirmelerine rağmen, tam ödeme için baskı yapılmıştır. Lale çılgınlığı nihayet sona ermiş, ancak Hollanda ekonomisi üzerindeki etkisi uzun yıllar sürmüştür.
Piyasa Balonu Döngüsü: Lale Çılgınlığı
Lale çılgınlığı, bir döngüde meydana gelen bir piyasa balonunun klasik bir örneğidir. Lale çılgınlığı bize fiyatları irrasyonel seviyelere çekmenin tehlikelerini öğretmiş olsa da, tarih boyunca bu tür hikayelerin tekerrür ettiği görülebilir.
Belki de en büyük ders insan davranışlarını değiştirmenin zor olduğudur. Buna bağlı olarak en büyük umut ise böyle bir kriz olduğunda kendimizi ve çevremizdekileri acı çekmekten koruyacak bilgiyle donatmaktır.
Lale Çılgınlığının Ekonomik Etkileri Nelerdir?
Lalelerin popülaritesi arttıkça fiyatları da katlanarak artmıştır. Spekülatörler, Fransızların artan talepleri sonucunda 1634 yılında piyasaya girmiştir. Zirvede, 40 lalenin fiyatı 100.000 florin olarak belirlenmiş ve sözleşme ticareti elleri günde 10 kez değişmiştir.
Laleler, Hollanda'da önde gelen dördüncü ticaret maddesi olmuştur. Şubat 1637'de, alıcılar laleler için ödeme yapmayı reddettiği için lale soğanı sözleşme fiyatları hızla çökmüştür. Sonrasında talep keskin bir şekilde düşerek bu balonun patlamasına neden olmuştur.
Lale balonundan çıkarılacak en büyük ders, spekülatif yatırımların farkında olmaktır. Çünkü piyasa her an patlayabilir, halk aklına geldiğinde ve şişirilmiş varlıkların tahmin ettikleri kadar değerli olmadığını anlayabilir.
Lale çılgınlığı spekülasyonu borsa içerisinde de yer alan bir durum ile benzerlik gösterir. Bu nedenle yatırımcıların çeşitli spakülasyonlara kendilerini kaptırmadan yanlış adımlar atmamaları önem taşır. Lale çılgınlığında yaşanan süreçlerin bir çoğu tarihten dersini almamış yatırımcılar için kaçınılmaz bir sondur. Buna bağlı olarak borsa piyasasında dönen spekülasyonlara düşüncesiz bir şekilde girmek yatırımcının dezavantajına bir durum oluşturur.
Ekonomi içerisinde bu gibi durumlarla karşılaşmamak için yatırımcılar kendilerine farklı bir yatırım alanı aradıklarında karşılarına Kıbrıs emlak piyasası çıkar. Kıbrıs'ta yatırım yapmanın avantajlarından birisi bu tarz sorunlarla karşılaşmamaktır. Yatırımcılar kendilerine hep gelişen bir alanda gelir elde etme imkanı bulurlar.
Bu imkanlar dahilinde her bir yatırımcının bireysel kimliğe sahipse kendisine bir adet ev alma hakkı devlet tarafından tanınmıştır. Bu nedenle yatırımcıların işleri daha da kolaylaşır ve bölgedeki yatırım faaliyetleri sürekli olarak devam eder.
Özellikle yaz aylarında turistlerin akın etmesi ile birlikte Kıbrıs'ta birçok yatırım faaliyetinin hız kazandığı görülebilir. Kıbrıs'ta yatırım yapmak en az borsada yatırım yapmak kadar değerlidir. Yatırımcı sayısı bölge içerisinde her geçen yıl artış gösterir.
