Borsa 1987'den beri devre kesicilere (ABD borsalarının belirli oranlarda düşmesi durumunda geçici ticaret durdurmaları uygulanır) sahiptir ancak bunlar Mart 2020'ye kadar nadiren tetiklenmiştir ve bu tarihten sonra da borsada devre kesici nedir? Ne işe yarar? Nasıl çalışır? Sorularına cevap aranmaya başlanmıştır.
Piyasalar temelde insandır ve bu nedenle endişe ve korku da dahil olmak üzere insani duygularla beslenir. Bu tür duygular aşırı hale geldiğinde, piyasa genelindeki devre kesiciler devreye girebilir. Bu mekanizmalar, yatırımcıların geri adım atmaları ve kavramaları için kısa bir "zaman aşımı" görevi görür.
Pazar Çapında Devre Kesici Nedir?
Devre kesiciler, S&P 500 Endeksi (SPX) gibi bir piyasa kriterinin %7 veya daha fazla düşmesi durumunda Nasdaq ve New York Menkul Kıymetler Borsası (NYSE) gibi borsalar tarafından uygulanan geçici ticaret durmalarıdır. NYSE web sitesine göre, ABD hisse senedi ve opsiyon borsaları, "ciddi bir piyasa fiyatı düşüşü piyasa likiditesini tüketebilecek seviyelere ulaşırsa" bu koordineli çapraz piyasa durdurmalarını uygular.
Piyasa Devre Kesicisinin İşlevi Nedir?
Elektrikçilerin bildiği gibi devre kesiciler, herhangi bir evde veya işte bir "dalgalanma" durumunda güç akışını kesen kritik bir güvenlik mekanizmasıdır. Piyasalarda, devre kesiciler benzer bir amaca hizmet eder ve aşırı oynaklık veya duygu odaklı ticaret zamanlarında kısa bir dinlenme sağlamaya yardımcı olur. TD Ameritrade'in baş pazar stratejisti JJ Kinahan, "Devre kesicilerin birincil işlevi, momentumu yavaşlatmak ve bir an için işlerin 'soğumasına' izin vermektir" açıklamasını yapmıştır.
Kinahan, "Özünde yatırım ve ticaret ilişkilerle ilgilidir" şeklindeki açıklaması ile zaman zaman, alım veya satım momentumunun o kadar hızlı ve öfkeli geldiği anlamına geldiğini belirtir. Endeksler ve bireysel bileşenleri arasındaki ilişkiler çarpıklaşır. Devre kesiciler bu ivmeyi yavaşlatmaya ve ilişkileri yeniden düzene sokmaya yardımcı olur. Bu da piyasada istikrarı mümkün kılar.
ABD Piyasalarında Borsa Devre Kesici Tarihi Nedir?
ABD borsaları, Ekim 1987 kazasının ardından devre kesiciler kurmuştur. O zamandan beri piyasalar çok keskin düşüşler ve yüksek oynaklık dönemleri görmüş olsa da, devre kesiciler nadiren kullanılmıştır. Asya mali krizi Dow Jones Sanayi Ortalamasını ($DJI) %7'den fazla düşürdüğü için, 2020 yılı satışlarından önce, ABD piyasa genelindeki devre kesiciler yalnızca bir kez kullanılmıştır.
2020'de ABD devre kesicileri yalnızca Mart ayında dört gün süreyle durdurulmuştur. Yıllar geçtikçe, borsalar ve düzenleyiciler, Mayıs 2010'da $DJI'nin yaklaşık 10 dakika içinde %9 düştüğü ve ardından hızla tersine döndüğü “flaş çöküşü” gibi aşırı dalgalı zamanlarda piyasaların yönünü bulmalarına yardımcı olmayı amaçlayan başka önlemler eklemişlerdir.
ABD Menkul Kıymetler Borsaları Tarafından Kullanılan Piyasa Çapında Devre Kesicilerin Üç Seviyesi Nelerdir?
Piyasa genelindeki devre kesiciler, SPX'in önceki işlem gününün kapanış fiyatına göre ölçülen üç eşikte tetiklenebilir.
Seviye 1 devre kesici, SPX önceki güne göre %7 düştüğünde devreye girer.
Seviye 2 devre kesici %13 düşüşle tetiklenir.
Seviye 1 ve Seviye 2 devre kesiciler 09:30 ile 15:25 ET arasında tetiklenebilir ve her iki durumda da ticaret 15 dakikalığına durdurulur.
Seviye 3 devre kesici, SPX'te %20'lik bir düşüşle tetiklenir ve ardından işlem gününün geri kalanında işlem durdurulur.
Bir Devre Kesici Tetiklendikten Sonra Borsalar Ticarete Ne Zaman Devam Edeceğine Nasıl Karar Verir?
Seviye 1 ve Seviye 2 tetikleyiciler için varsayılan uzunluk 15 dakikadır ancak borsalar durumun ne kadar kaotik olduğuna ve borsaların “düzenli” piyasaları ve uygun fiyatı geri getirmenin ne kadar zaman alacağına inandığına bağlı olarak uzunluğu değiştirme hakkını saklı tutar. Nasdaq, NYSE ve diğer borsalar, bir devre kesicinin ardından ticaretin ne zaman ve nasıl devam edebileceğine ilişkin prosedürler ve çeşitli kriterler oluşturmuştur.
NYSE'de örneğin, belirlenmiş piyasa yapıcılar (DMM'ler), NYSE'de listelenmiş menkul kıymetlerdeki yeniden açılış müzayedelerini kolaylaştırmaktan sorumludur. DMM'ler açık artırmaları elektronik olarak, belirlenen bir yeniden açılış zamanında veya manuel olarak kolaylaştırabilir ve NYSE listesindeki bir menkul kıymet, " yeniden açılan açık artırmada tüm daha iyi fiyatlı siparişlerle karşılanana kadar" yeniden açılmayacaktır.
Borsa Endeksi Vadeli İşlemleri Ne Olur? Devre Kesicileri Var Mı?
Vadeli işlem piyasaları, fiyat limitleri, yani günlük yukarı ve aşağı dalgalanma limitlerine sahiptir. Teklif fiyatı günlük alt limitteyse, vadeli işlemler “limit aşağı” olur. Vadeli işlemler üst limitte teklif edilirse, “limit up” olurlar. Alım satımların limit fiyatlarla gerçekleşmesine izin verilir ancak bunların ötesine geçemez.
Devre Kesiciler Tetiklendiğinde Yatırımcılar Ne Yapmalıdır?
Kinahan, devre kesiciler devreye girerse, piyasa oynaklığının büyük olasılıkla artacağına ve yatırımcıların piyasada daha büyük ve belki de daha hızlı hareketler görebileceğini belirtmiştir. Bununla mücadele etmek için yatırımcılar "bu tür hareketleri hesaba katmak için daha küçük siparişler vermek isteyebilir" şeklinde bir yorumda bulunmuştur. Alım satım devam edene kadar kimsenin yapabileceği pek bir şey yoktur. Bu nedenle devre kesiciyi portföyünüzü değerlendirmek ve uzun vadeli stratejinizi düşünmek için bir fırsat olarak kullanmak düşünülebilir.
Devre Kesiciler Nasıl Çalışır?
Bir devre kesici, ticaret dünyasında bir evdeki elektrik devreleri için olduğu gibi çalışır. İşler aşırı yüklendiğinde devreye girer ve devreyi kapatır. Ticaret içerisinde devre kesiciler, borsalar tarafınca kurulmuş ola ve piyasa fiyatlarının önemli derecede düştüğü ticaret faaliyetlerini geçici bir şekilde veya işlem gününün geri kalanı içerisinde kapatan acil durum önlemleri olarak bilinir. Yukarıda belirtildiği gibi, bu sistem hem bireysel menkul kıymetler hem de piyasa endeksleri için geçerlidir.
Şubat 2013 tarihinden bu yana, S&P 500 endeksi içerisindeki tek günlük düşüşlere tepki vermiş olan piyasa genelinde devre kesiciler yer almıştır. Endeks bir önceki kapanışının %7 altına düştüğünde, Seviye 1 düşüş olarak kabul edilir. Seviye 2 düşüş, %13'lük bir düşüş anlamına gelir. Son olarak, Seviye 3 düşüş %20'lik bir düşüş anlamına gelir. Bu seviyeler Mart 2022 itibariyle değişmemiştir.
Tek Stoklu Devre Kesiciler İçin Kurallar Aynı Mı?
SEC kuralları uyarınca, hisse senedi fiyatı beş dakikalık bir süre içinde fiyat bandının (%5, %10 veya %20) dışına yükselir veya düşerse, bir hisse senedinin alım satım duraklamasına girmesi gerekir. Bu kurallar, hisse senedinin fiyatına ve Tier 1, Tier 2 veya NMS tarafından listelenen diğer bir güvenlik olup olmadığına bağlı olarak değişir.
Bir Devre Kesici Tetiklendiğinde Opsiyon Piyasaları da Durur Mu?
Hisse senedi piyasası bir devre kesiciyi tetiklerse, etkilenen listelenen opsiyon piyasalarında işlem de durdurulur. Durdurulduktan sonra gerçekleşen tüm işlemler geçersiz sayılır. Seviye 1 veya Seviye 2 devre kesici tetiklenirse, ticaret en az 15 dakika durur. Seviye 3 ihlali karşısında ise işlem gününün geri kalanında ticareti tümüyle durdurur.
Borsada yer alan devre kesicilerle ilgili yatırımcıların yeniden aktif olana kadar yapabilecekleri herhangi bir şey yoktur. Ancak farklı yatırım alanlarında durum böyle değildir. Özellikle Kıbrıs'taki emlak yatırımları her geçen gün daha fazla artış göstermekte ve sürekli olarak ileriye doğru hareket etmektedir. Bu nedenle yatırımcıların birçoğu borsa ile beraber Kıbrıs’ta yatırım yapmayı da tercih ederler. Refah yaşam koşulları nedeniyle bölgede her zaman yatırım faaliyetleri devam eder.
